2017 онд  Малчин даатгуулагчийн өндөр насны тэтгэврийн тухай хууль батлагдсан. 2018 оны 1-р сарын 1-нээс энэ хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Үүнээс хойш дөрвөн жилийн хугацаанд Архангай аймгийн хэмжээнд 2425 иргэн малчны өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон байна.

Малчин иргэн даатгалд хэрхэн хамрагдах вэ?  

ААН болон иргэнтэй хөдөлмөрийн гэрээ, хөлсөөр ажиллах гэрээ, ажил гүйцэтгэх гэрээ байгуулж мал маллаж байгаа бол авч буй цалингаасаа албан журмын даатгал нь төлөгдөөд явна. Харин өөрийн хувийн мал аж ахуйгаа маллалдаг бол сайн дурын даатгал төлдөг. Ихэнх малчин иргэдийн хувьд сайн дурын даатгалын шимтгэл төлдөг. Сайн дурын даатгал төлж байгаа малчид өөрөө орлогоо тодорхойлно. Өөрөөр хэлбэл 420,000-4,200,000 мянган төгрөгийн хооронд орлогоо тодорхойлно гэсэн үг. Хэрэв малчин иргэн өөрийн орлогоо 420,000 төгрөгөөр тогтоож даатгалын шимтгэлээ төлвөл түүний 13,5% буюу 56700 төгрөгийг сар бүр төлнө гэсэн үг.

Малчин сайн дурын даатгал төлж, даатгуулагч иргэн болсоноор өөртөө ямар боломж бий болгох вэ?

Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн 13,5%-ийг задалж үзвэл тэтгэврийн даатгалд 11,5%, тэтгэмжийн даатгалын санд 1%, үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалах өвчний даатгалын санд 1% нь хуваарилагдана. Ингэснээр даатгуулагч энэ гурван даатгалын сангаас үр ашгийг нь эргээд хүртэнээ гэсэн үг юм.

Энэ оны 5-р сараас эхлээд албан журмын даатгуулагч буюу сайн дурын даатгуулагчийн 1 сая хүртэлх төгрөгний орлоготой иргэд даатгалын буцаан олголтыг авч байгаа. Ингэснээр 5-р сараас сайн дурын даатгалаа төлсөн малчин даатгуулагч иргэн энэ буцаан олголтод хамрагдаж, өөрийн төлсөн шимтгэлийнхээ 50%-ийг буцаан авч байна. Ийм боломж нөхцөлүүд байгаа болохоор малчин даатгуулагч иргэдэд маш их хэрэгтэй даатгал юм.

Малчид сайн дурын даатгалын шимтгэлээ төлсөнөөр тэтгэвэр тогтоолгох эрх нь үүснэ шүү дээ. Тэгэхээр малчин хэр хугацаанд даатгалаа төлж байж тэтгэвэр тогтоолгодог вэ?  

Малчны өндөр насны тэтгэврийн хувьд эрэгтэй даатгуулагч 55 настай, нийт 20 жил ажилласан байх ёстой. Үүнээс нийгмийн даатгалын шимтгэлийг 15 жил төлсөн байх ёстой байдаг. Харин эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд 50 настай, нийтдээ 20 жил ажиллаж, үүнээс 12 жил 6 сар нийгмийн даатгалын шимтгэлээ төлсөн бол өндөр настны тэтгэвэр тогтоолгох болзолоо хангана.

Та малчинаар ажилласан жил гэлээ. Тэгвэл энэ ажилласан жилд өөр ажил хийсэн хугацаа хамаарах уу?

Малчинаар ажилласан хугацаанд хамаарахгүй хугацаа гэж бий. Иргэд өөр ажил хийж байсныгаа малчинаар ажилласан жилд тооцуулж болно гэсэн буруу ойлголттой байдаг. Энэ нь малчинаар ажилласан жилд хамаарахгүй. Мөн их дээд сургууль, коллеж, өдрийн ангид сургуульд сурсан хугацаа орохгүй. Эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд цэргийн алба хаасан хугацаа хамаарахгүй. Түүнчлэн нийгмийн даатгалын болон нийгмийн халамжийн сангаас хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсаны улмаас хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэвэр буюу тахир дутуугийн тэтгэвэр авч байсан хугацаа малчинаар ажилласан жилд хамаарахгүй юм

Малчны тэтгэвэр тогтоолгоход иргэд өөр ямар зүйлсийг анхаарах шаардлагатай вэ?

Жил болгон малчид малаа тоолуулдаг шүү дээ. Энэ тооллогод хамрагдаад, мөн сайн дурын даатгалын шимтгэлээ алгасахгүй хуулийн хугацаанд нь төлсөн тохиолдолд малчинаар ажилласан жилтэй болж байна гэсэн үг. Ялангуяа залуу малчдын хувьд “Би насаараа мал маллаж байна” гэж ярьдаг, бас энэ талаар их асуудаг. Мал маллаж байгаа нь үнэн хэдий ч малчин та сайн дурын даатгалд заавал хамрагдаж, малын А дансаа жил бүр тоолуулж байж тэтгэвэрээ тогтоолгох юм шүү дээ.

Ямар бичиг баримтууд бүрдүүлэх ёстой вэ?

Малчны өндөр настны тэтгэвэр тогтоолгоход өмнө нь хэлсэнчлэн нас болон ажилласан жилийн болзолуудаа хангасан байх ёстой. Мөн 1995 оноос өмнө малчнаар ажиллаж байсан Хөдөө аж ахуйн нэгдлийн гишүүний хөдөлмөрийн дэвтэр, архивын лавлагаа, эсвэл шүүхийн шийдвэрийг авчирна.

Харин 1995 оноос хойш малчнаар ажиллаж байсан бол нийгмийн даатгалын дэвтэрээ авчирна. Тэтгэвэр тогтоолгох 7 жилийн хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого, цалин хөлсний тодорхойлолт зэрэг орно. Түүнчлэн малын А данс шаардлагатай.

Малын А данс зарим айл өрхөд байхгүй тохиолдолд яах вэ? Жишээ нь хаяж гээсэн ч юмуу?

Малын А данс гарахгүй тохиолдол байна. Архиваас лавлагаа нь гарахаа байсан. Эсвэл гээсэн гэх мэт шалтгаантай.  Энэ тохиолдолд сумын ЗДТГ-ын даргаар ахлуулсан, мөн тухайн орон нутгийн нийгмийн даатгалын байцаагч, бусад гишүүд орсон орон тооны бус зөвлөл ажиллаж байгаа. Энэ зөвлөл 1995 оноос хойш малын А дансаа хаяж үрэгдүүлсэн, архивт бүртгэлгүй иргэдийн малчинаар ажилласан хугацааг тогтоож өгч байгаа. Гэхдээ малчин иргэд тухайн үед мал маллаж байснаа нотлох баримт гаргаж өгсөн тохиолдолд түүн дээр үндэслэн энэ зөвлөл ажиллана.

Малчин иргэдийн зүгээс баримт гаргаж өгнө гэлээ шүү дээ. Тухайлбал ямар бичиг баримт вэ? 

Жишээлбэл малын хөлийн татвар төлсөн баримт, ноос арьс ширний урамшуулал авсан баримт, баярын бичиг бусад бичиг баримтууд орно. Бусад бичиг баримт гэдэгт тухайн айлын хүүхэд сургуульд сурсан бол ангийн журнал, хүүхдийн хувийн хэргийг харна. Түүнээс эцэг эхийн ажил мэргэжлийг харна гэсэн үг юм. Мөн төрөлтийн түүх гэх мэтчилэн зүйлийг нотлох баримт болгож байна.

Малчин даатгуулагч өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосны дараа иргэнд ямар боломжууд нээгддэг вэ?

Өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээнүүдийг үнэ төлбөргүй авах хуулийн заалттай. Малчнаар өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэн ч мөн адил ижил тэгш хуулийн хүрээнд үйлчилгээгээ авна. Жишээ нь эмийн сангаас хөнгөлөлттэй эм авах.

Малчны тэтгэвэр тогтоолгоход нийгмийн даатгалаа төлөх тодорхой хугацаатайг та хэлсэн шүү дээ. Залуу малчид сайн дурын даатгалд хэр хамрагддаг вэ?

Энэ тал дээр дутмаг байдал анзаарагддаг. Магадгүй 1980-1990-ээд онд төрсөн тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрэх болоогүй иргэд байгаа. Тодруулбал залуу малчид юм. Энэ хүмүүс сайн дурын даатгалд хамрагдах хэрэгтэй. Ингэснээр тэтгэвэр тогтоолгох насандаа тэтгэвэрээ тогтоолгохоос гадна даатгалын сангуудын үр ашгийг хүртэх боломжтой болох юм.